Porozumiewanie się z otoczeniem polega na rozumieniu, nadawaniu i odbieraniu komunikatów słownych. Aby zrozumieć kierowane do nas wypowiedzi musimy je usłyszeć, zróżnicować, utożsamić i zapamiętać. Chcielibyśmy przedstawić Państwu jak powinien przebiegać prawidłowy rozwój mowy Waszych dzieci oraz uczulić Was na występujące niekiedy zaburzenia mowy bądź jej opóźnienie.

Inne będą możliwości rozumienia i nadawania informacji słownych u dziecka rocznego, inne u 3-latka, 5-latka i dzieci starszych. Zakres słownictwa z wiekiem będzie się rozszerzał, wyższy będzie rozwój procesów poznawczych i myślowych dziecka, usprawniał się będzie również aparat artykulacyjny.

Dziecko 3-letnie

Rozumie to, co do niego mówimy, przy czym treści naszych wypowiedzi nie mogą wybiegać poza wcześniejsze doświadczenia dziecka.
Dziecko spełnia polecenia zawierające znane mu wyrazy (np. wskazuje części twarzy, ciała, przynosi przedmioty, pytane – podaje swoje imię, wykonuje codzienne czynności według podanych poleceń słownych np. połóż lalkę spać).

Dziecko w tym wieku komunikuje się już z otoczeniem za pomocą zdania dwu-, trzy- wyrazowego. Mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym, co widzi, czuje (np. pada deszcz, jest zimno itp.).

Trzyletnie dziecko powinno wymawiać prawidłowo następujące głoski: a, o, u, e, y, i , p, m, (także zmiękczone: pi, bi, mi), f, w, (fi, wi), t, d, n, ń, l (li), ś, ź, ć, dź, k, g (ki, gi), h, j, ł. Zdarza się, że w trudnych wyrazach głoski mogą być opuszczone bądź zastępowane innymi głoskami.
Głoski: s, z, c, dz zaczynają być wymawiane twardo, chociaż bywają jeszcze zastępowane przez głoski: ś, ź, ć, dź.
Głoska:  r wymawiana jest bardzo często jako: L.
Głoski: sz, ż, cz, dż są wymawiane jako: s, z, c, dz, bądź ś, ź, ć, dź.

Należy jednakże pamiętać o tym, aby nie naśladować wymowy dziecka, gdyż wypowiedzi osób dorosłych są wzorem, według którego dziecko uczy się mówić. Powinny być zawsze pełne i poprawne, a wszystkie głoski wymówione prawidłowo.

Dziecko 4-letnie

Dziecko rozumie i wykonuje nasze polecenia, także i te, które zawierają wyrażenia przyimkowe (na, pod, do, w, przed, za, obok). Rozpoznaje kolory. Pytane odpowiada, co robi, czy jest mu zimno, kiedy jest głodne itp.

Wypowiedzi dziecka wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości.
Dziecko ma jeszcze trudności w budowaniu wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym, ale pojawia się zaciekawienie poprawnością językową.

Dziecko 4-letnie zadaje bardzo dużo pytań.
Pytania te są podyktowane ciekawością świata, są precyzyjne. Dziecko pyta np. co to?, jaki jest?, po co to?, dlaczego tak się dzieje? Pyta o znaczenie nowych niezrozumiałych dla niego wyrazów i zjawisk.

Na wszystkie pytania dziecka trzeba odpowiadać cierpliwie i wyczerpująco. W ten sposób pobudzamy rozwój intelektualny dziecka i proces rozwoju mowy.

Charakterystyczne dla tego okresu jest tworzenie przez dziecko form analogicznych do używanych wyrazów tzw. nedonizmy (np. biegacz – osoba, która biegnie).
Nie należy jednak tego utrwalać. Zawsze po takiej wypowiedzi trzeba podać dziecku prawidłową nazwę.

Głoski: s, z, c, dz powinny już brzmieć twardo i (podobnie jak głoski: ś, ź, ć, dź) wymawiane ze złączonymi zębami (język nie powinien wsuwać się między zęby).
U niektórych dzieci mogą pojawić się już głoski: r oraz: sz, ż, cz, dż, pamiętajmy jednak o tym, że ich wymawianie jako: s, z, c, dz, oraz l jeszcze w tym okresie jest normą.

Dziecko 5-letnie

W tym wieku wypowiedzi dziecka przyjmują formę wielozdaniową. Dziecko chętnie opowiada o tym, co się działo w przedszkolu, na spacerze, potrafi opowiedzieć obejrzany film. Pytane o znaczenie słów potrafi je wyjaśnić. Potrafi opisywać przedmioty, podając ich cechy charakterystyczne oraz ich przydatność.
W swoich wypowiedziach dziecko uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe. Agramatyzmy zanikają. Wymowa doskonali się. Głoski: r, oraz sz, ż, cz, dż wymawiane są prawidłowo. Wszystkie głoski dźwięczne brzmią dźwięcznie (b, d, g, w, z, dz, ź, dź, ż, dż).

Rozwój mowy dziecka powinien być ostatecznie zakończony do 6 roku życia, ale proces rozwoju funkcji komunikacyjnej języka trwa nadal.

U niektórych dzieci umiejętność odbioru i rozumienia poleceń słownych z jakiś przyczyn jest zaburzona, to powoduje słabszą umiejętność tworzenia wypowiedzi słownych, co wiąże się ze słabszym przyswajaniem nowego słownictwa, dziecko ma trudności w tworzeniu dłuższych wypowiedzi oraz w budowaniu zdań poprawnych pod względem gramatycznym. Czasami nie rozumie poleceń słownych. Tu powinniśmy sprawdzić przede wszystkim słuch fizjologiczny naszego dziecka, aby wykluczyć bądź potwierdzić wadę słuchu.

U innych dzieci rozumienie jest prawidłowe, zdania są poprawne pod względem gramatycznym, ale niektóre dźwięki mowy zastępowane są innymi dźwiękami. Nasze zastrzeżenia powinno też budzić zbyt szybkie lub zbyt wolne tempo wypowiedzi i jej monotonność.

Jeżeli po zapoznaniu się z powyższym opracowaniem dostrzegą Państwo u swojego dziecka jakieś nieprawidłowości, to należałoby się skonsultować ze specjalistą – logopedą. Im wcześniej rozpoczniemy stymulację rozwoju mowy, tym efekty naszych oddziaływań będą lepsze. W znacznej mierze zależy to również od rodziców i opiekunów dziecka, ich zaangażowania i systematycznej pracy. Przysłuchujcie się mowie Waszych dzieci i wszelkie wątpliwości wyjaśniajcie w porozumieniu z logopedą. Z konsultacji logopedycznej można skorzystać w naszym przedszkolu.

Opracowała Małgorzata Kaleta